Düzeltme Okuması
Tatoeba dil öğrenmek için çok yararlı bir site olmasına rağmen işleyiş biçiminden dolayı doğruluk ve güvenilirlik açısından bazı risk ve sorunlar barındırmaktadır. Cümlelerde gerek yazım hataları gerekse de çeviri hataları, düz çeviriler ya da dilin yanlış kullanılmasından doğan başka sorunlar olabilmekte ve bir ön kontrol mekanizması ya da sürekli denetim olmadığı için böyle hatalı ve doğal olmayan cümleler gözden kaçarak uzun süre sitede düzeltilmeden kalabilmektedir. Düzeltmeler de ancak diğer üyelerin dikkati ve özverisiyle fark edilen hatalı cümlelerin altına tek tek yorum yazmalarıyla ve yorumun ardından cümle sahibi hatayı kendisi düzeltmemişse kural gereği 15 gün bekledikten sonra yapılmaktadır. Eğer sitede bir dili bilen ve o dilde eklenen cümleleri kontrol eden üye sayısı azsa, üstelik üyelerden biri de nitelik yerine sayısal çokluğa odaklanıp fazla özen göstermeden bu dilde çok sayıda hatalı ve doğal olmayan cümle ekliyorsa bu durum uzun vadede genel görünümü belirleyip büyük sorun oluşturmakta ve sitenin güvenilirliğini olumsuz etkilemektedir.
Sitenin Türkçe bölümü bu durumdan en çok etkilenen bölümlerden biridir. 11 Ekim 2020 itibariyle mevcut 693 bin Türkçe cümlenin 425 bini (tamamına yakını İngilizceden çeviri yapılarak) tek bir üye tarafından eklenmiştir. Bu kadar yüksek sayıda cümle eklemek büyük uğraş ve sabır gerektirip takdir edilesi olsa da hatalı ve doğal olmayan cümlelerin çokluğu işin rengini değiştirmekte ve hem yanıltıcılık hem de düzeltme yapmayı güçleştirmesi bakımından büyük sorun yaratmaktadır. Unutulmamalıdır ki hata miktarının yüksekliği göz ardı edilerek günümüz teknolojisiyle bir kitabı bir dakika içinde baştan sona otomatik olarak bir başka dile çevirmek mümkündür.
Aşağıda fikir vermesi açısından bazı hatalı ve tuhaf çeviri örnekleri verilmiştir.
(Örnekler yazı hazırlanırken veritabanından rastgele bulunup derlenmiş ve ekran görüntüsü alındıktan sonra gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Düzeltilmiş hâlleri şuradadır.)
Aynı hatanın sistematik olarak 500'den fazla cümlede tekrarlandığı ilginç bir başka örnek de şudur.
Bu üyenin cümlelerinin durumu başka üyeler tarafından yıllar önce fark edilip dillendirilmiş olsa da site yöneticilerinin Türkçe bilmemesinden dolayı konunun üzerinde yeterince durulmayıp gereken farkındalık uzun süre yaratılamamış ve sorun yıllar boyu büyüyerek devam etmiştir. 2019 yılının sonlarına doğru bu üyenin uzun süre siteye girmeyip yorum ve mesajlara da yanıt vermemesi üzerine yöneticilerle tekrar iletişime geçilmiş ve uzun uğraşlar sonucu üyeliğinin dondurulması sağlanmıştır. Bu girişimin ana amacı, hatalı cümleleri düzeltmek için tek tek yorum yazma ve 15 gün bekleme döngüsünden kurtulup süreci hızlandırmaktır.
Bilinmesi gereken önemli bir nokta da Tatoeba'nın açık kaynaklı bir site olduğu ve buradaki cümlelerin sadece site içinde değil, buranın veritabanını kullanan birçok başka sitede daha yer almasıdır. Örneğin en popüler Türkçe-İngilizce sözlük sitelerinden olan Tureng ve Seslisözlük, kelimelerin örnek cümlelerde gösterilmesinde pek ön kontrol yapmadan bazı algoritmalar kullanarak buradaki cümlelerden yararlanmaktadır. Benzer başka örnekler de Clozemaster ve Glosbe siteleridir. Dolayısıyla buradaki hata ve sorunlar, izole bir vaziyette sadece burada kalmayıp çok farklı yerlere taşınmakta ve yanıltıcı olabilmektedir. Bu da Türkçeye önem verip doğru kullanımı konusunda emek harcayan insanlar için buranın stratejik önemini artırmaktadır.
Tatoeba'daki hatalı ve tuhaf cümlelerin Tureng, Seslisözlük, Clozemaster ve Glosbe'de yer almasına dair örnekler:
Ne var ki bu kadar sayıda cümleyi maddi beklenti olmadan sadece hobi amaçlı tek tek kontrol edip gerekli düzeltmelerin yapılması 1-2 kişinin kolay kolay altından kalkabileceği bir şey değildir. Bu çalışmaya ne kadar kişi katılırsa o kadar hızlı ilerleme sağlanır. Siteyi yeni keşfedip gelen üyelerin bu durumdan haberdar edilip nasıl yardımcı olabileceklerine dair bilgi verilmesi bu yüzden önemlidir. Bu yazının hazırlanma sebebi de temelde budur.
Sürece aşağıdaki yöntemlerle katkıda bulunabilirsiniz:
1- Şu adresi yer imlerinize ekleyebilir ve listelenmiş cümleleri inceleyip hata fark ettiklerinizin altına yorum yazabilirsiniz. (Liste sabit olmayıp her tıklanışta rastgele farklı cümleler görüntülenir.)
2- Üye ayarlarınızdan cümle inceleme seçeneğini aktifleştirip listede doğru bulup onayladığınız cümlelere (çevirilere) yeşil, hata fark ettiklerinize de kırmızı oylama yapabilirsiniz. Hatalı cümlelerin oylaması birinci yöntemle birleştirilip cümleye yorum da yazılırsa gerekli düzeltmeler daha hızlı yapılır. Aksi hâlde oylanan cümlelerin veritabanında çevrimdışı olarak tespitinin yapılıp incelenmesi gerekmektedir.
3- Gelişmiş üye olursanız listede hata fark ettiğiniz cümleleri sahiplenip oylama ve yoruma gerek kalmadan bizzat kendiniz düzeltebilirsiniz. Bu durumda hesabı dondurulmuş üyelerin cümlelerinin sağ üst köşesindeki içi boş insan simgesine tıklayarak o cümleyi sahiplenebilirsiniz. Normal üyelerin bu yetkisi yoktur. Gelişmiş üye olmanız için siteye bir süre katkıda bulunup yöneticilerin güven ve onayını almanız gerekmektedir. Ayrıntılı bilgiye şu sayfadan ulaşabilirsiniz.
4- Tatoeba'nın veritabanını kullanan Clozemaster sitesinde rastgele çıkan cümleleri test çözer gibi kontrol edip Türkçesinde hata ya da tuhaflık fark ettiklerinizi daha sonra Tatoeba'da aratarak oylama ve yorumda bulunabilirsiniz.
5- Tureng'in mobil Kelime Defteri (Vocabulary Notebook) uygulaması örnek cümlelerde Tatoeba'dan yararlanmaktadır. Uygulamayı kullanırken hatalı cümlelere denk geldiğinizde ilgili cümleyi Tatoeba'da aratıp uyarıda bulunarak düzeltilmesine katkıda bulunabilirsiniz. Her ne kadar Tureng uygulamanın kendisine de bu amaçla uyarı ve oylama fonksiyonları yerleştirmiş olsa da, hatanın asıl kaynağından düzeltilmesi daha kapsamlı ve verimli olacaktır. Uygulama üzerinden yapılan düzeltmeler buraya yansımayacak ve hatalı cümleler hem burada hem de buradan yararlanan diğer platformlarda yer almaya devam edecektir.
Önemli not: Sadece yazım ve çeviri hatası olan cümleleri değil; kulağa doğal gelmeyen, hantal ve gerçek yaşamda o şekilde söyleneceğini düşünmediğiniz biçimdeki cümleler için de yorum ve düzeltme yapabilirsiniz. Zaten düzeltilmesi gereken sorunlu cümleler içinde oranca en büyük bölüm böyle cümlelerdir.
1 Şubat 2022 tarihli güncelleme: Kontrol listesindeki cümlelerden sorunsuz olanları listeden çıkarma yetkisi tüm üyelere açılmıştır. Hem listenin ana sayfasından hem de cümlelerin kendi sayfalarından oylama yapılıp ardından kırmızı çarpı işaretine tıklanarak cümleler kontrol listesinden çıkarılabilir. Doğal olmayan, kulağa garip gelen, geliştirilebilir durumdaki cümleler salt gramer açısından hatasız olsa bile değişiklik yapılmadan listeden çıkarılması sağlıklı olmaz.